Rodzice dzieci 6 letnich, które wkrótce zostaną pierwszoklasistami, zastanawiają się nad tym, czy moje dziecko będzie przygotowane do podjęcia tego niewątpliwie trudnego obowiązku. Sądzę, że większość rodziców ze spokojem oczekuje na to ważne wydarzenie, ale zapewne są tacy rodzice, którzy z niepokojem myślą o najbliższej nauce szkolnej swojego dziecka. Każda matka i każdy ojciec pragną, aby ich dziecko było dobrym uczniem, by osiągało sukcesy w szkole, a każde dziecko chce mieć dobre oceny, chce być chwalone, wyróżniane, nagradzane.
Rodzice obserwując swoje dziecko zauważają, że nie lubi rysować, że płacze przy szlaczkach, nie potrafi złożyć z liter prostego wyrazu, wyróżnić głosek w wyrazie, że pisze literki lub cyferki w odwrotnym kierunku (tzw. pismo lustrzane). Niektórych rodziców niepokoją takie zachowania jak niechęć przebywania z innymi dziećmi, nieśmiałość lub nadruchliwość, konflikty z rówieśnikami, lęk przed szkołą, niewyraźna mowa dziecka, dziecinność, powolność.
Na powodzenie szkolne wpływa wiele czynników, wzajemnie ze sobą powiązanych. Dziecko przekraczające próg szkolny, powinno posiadać zespół umiejętności przydatnych w szkole, określanych jako dojrzałość szkolna.

Dojrzałość szkolna to gotowość dziecka do rozpoczęcia systematycznej nauki, to gotowość do wejścia w nowe obowiązki i nowe środowisko. Tym pojęciem określa się zarówno dojrzałość fizyczną jak i umysłową, społeczną i emocjonalną.

Dojrzałość umysłowa dziecka przejawia się w zainteresowaniu nauką, zwłaszcza czytaniem, pisaniem, liczeniem, zaciekawieniem zjawiskami zachodzącymi w najbliższym otoczeniu,. Dziecko dojrzałe umysłowo potrafi skupić uwagę przez dłuższy czas na tej samej czynności, potrafi z uwagą śledzić treść opowiadanej czy czytanej bajki. Jego mowa jest poprawna pod względem artykulacyjnym, a słownictwo jest na tyle bogate, że bez problemu potrafi porozumiewać się z innym. Nie ma problemów ze zrozumieniem przekazywanych wiadomości, poleceń, instrukcji czy treści czytanego opowiadania, bajki, lektury. Dziecko takie letnie ma już pewien bagaż doświadczeń, spostrzeżeń, który umożliwia mu rozwój wyobraźni i myślenia pojęciowego. Dziecko dojrzałe do szkoły potrafi doprowadzić rozpoczętą pracę do końca, bo ciekawi go wynik swoich poczynań.
O poziomie umysłowym dziecka mogą świadczyć jego rysunki. Rysunki dzieci dojrzałych są bogate w treść, kolory, zawierają dużo szczegółów, są prawidłowo rozmieszczone na kartce. Przy odwzorowywaniu zachowany jest właściwy kierunek, od lewej do prawej krawędzi kartki i z góry na dół. Oceniając dojrzałość umysłową dziecka, bierze się pod uwagę również poziom rozwoju percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej, oraz analizy i syntezy słuchowej. Te funkcje w dużej mierze decydują o opanowaniu umiejętności pisania i czytania.
Dojrzałość fizyczna to ogólna sprawność organizmu i zdrowie dziecka. Długotrwałe choroby, defekty fizyczne i inne dolegliwości organizmu utrudniają pracę szkolną dziecka. Dziecko szkolne dysponować musi odpowiednim zasobem sił fizycznych i odpornością na zmęczenie. Wielogodzinne siedzenie w ławce, noszenie ciężkiego tornistra szkolnego i wykonywanie różnych zadań umysłowych jest trudne nawet dla dziecka zdrowego, silnego i sprawnego. Przy takich czynnościach jak pisanie, rysowanie, wycinanie, wydzieranie, konstruowanie, nawlekanie koralików i innych pracach plastyczno-technicznych potrzebna będzie dziecku dobra sprawność rąk, koordynacja ruchowa i koordynacja ruchowo-wzrokowa. W przeciwnym wypadku ruchy będą powolne, nieharmonijne, sztywne, kanciaste, mało precyzyjne. Mogą też występować współruchy, czyli niepotrzebne ruchy służące rozładowaniu nadmiernego napięcia np. poruszanie językiem przy pisaniu lub rysowaniu. Dziecko o prawidłowym rozwoju ruchowym potrafi przez chwilę stać na jednej nodze, skakać na jednej nodze, przeskakiwać przez przeszkody. Sprawnie i szybko biega, przy czym ruchy rąk i nóg są zharmonizowane. Dobra koordynacja ruchowa umożliwia mu jazdę na rowerze, na rolkach, na nartach.

Dojrzałość emocjonalno- społeczna
O dojrzałości emocjonalnej możemy mówić wówczas, gdy dziecko cechuje równowaga psychiczna – wtedy gdy siła jego reakcji jest adekwatna do działającego bodźca. Dziecko niezrównoważone emocjonalnie wybucha złością, płaczem z mało ważnego powodu, często jest agresywne, drażliwe, lękliwe i napięte. Osiągnięcie dojrzałości emocjonalnej pozwala mu przeżywać pozytywne emocje oraz reagować w sposób adekwatny do sytuacji.
Dziecko dojrzałe emocjonalno-społecznie do szkoły, również:
• jest w znacznym stopniu samodzielne i aktywne, potrafi wykonywać czynności samoobsługowe;
• jest ciekawe świata, umie obserwować przyrodę;
• potrafi odróżnić prawdę od fantazji;
• łatwo i chętnie nawiązuje kontakty z rówieśnikami i nauczycielami;
• posiada umiejętność współdziałania i współpracy w grupie, cieszy się
z osiągnięć całej grupy;
• potrafi podporządkować się niezbędnym normom i zasadom;
• jest obowiązkowe, wytrwałe i wrażliwe na opinię nauczyciela;
• jest odpowiedzialne za podjęte zadania, np. rolę dyżurnego;
• rozpoczętą pracę stara się doprowadzić do końca, pomimo zmęczenia.
Zdarza się, że siedmioletnie dzieci o bardzo wysokim poziomie rozwoju intelektualnego nie dają sobie rady z nauką. O tym, czy dziecko sprosta wymaganiom stawianym mu przez szkołę decyduje stopień osiągniętej przez niego dojrzałości szkolnej, czyli również tej społeczno-emocjonalnej, ponieważ pójście do szkoły wiąże się ze zmianą trybu życia.
Dojrzałość szkolna jest efektem rozwoju, w którym znaczącą rolę odgrywają oddziaływania środowiskowe – rodziców, przedszkola. Im lepsza stymulacja, tym lepsze przygotowanie dziecka do szkoły, a co się z tym wiąże, lepsze funkcjonowanie w szkole.

Aby pomóc dziecku w osiągnięciu dojrzałości szkolnej rodzice powinni:
• starać się wzbudzać pozytywne emocje do szkoły – dziecko nauczy się tam ciekawych rzeczy, pozna nowych kolegów;
• zapewnić stałe miejsce do odrabiania lekcji, miejsce na książki i przybory szkolne;
• przeznaczyć dziecku czas na wspólne spacery, rozmowy i czytanie książek;
• zachęcać do rysowania, malowania, lepienia z plasteliny, modeliny, masy solnej;
• grać w gry edukacyjne pomagające rozwijać umiejętności w różnych obszarach;
• chwalić za wszystko co dziecko zrobiło dobrze, co mu się udało;
• nie krzyczeć na dziecko, jeśli czegoś nie umie.

U większości dzieci uczęszczających do przedszkola lub tzw. “zerówki” gotowość do podjęcia nauki szkolnej dokonuje się niepostrzeżenie i nie wymaga specjalnych zabiegów ani ze strony rodziców, ani ze strony nauczycieli. Bowiem cała praca wychowawcza przedszkola, od najmłodszych grup, zmierza do zapewnienia dziecku dobrego startu w szkole. Pomimo tego, zdarza się, że niektóre dzieci nie osiągają dojrzałości szkolnej w szóstym roku życia i z tego powodu odraczane są z obowiązku szkolnego. Te dzieci wymagają szczególnej troski i fachowej pomocy. Wśród dzieci przekraczających próg szkolny są takie, które wchodzą w obowiązki szkolne z niepełną dojrzałością szkolną. Tym dzieciom również potrzebna jest specjalistyczna pomoc (np. korekcyjno-kompensacyjna), bo narażone są na poważne niepowodzenia szkolne. O tym, czy dziecko pójdzie do szkoły mimo braku dojrzałości szkolnej, czy zostaje odroczone zawsze decydują rodzice, po zasięgnięciu opinii psychologa i pedagoga. Te trudne, ale konieczne decyzje muszą być poprzedzone rzetelną diagnozą dziecka, pozwalającą określić jego dojrzałość umysłową, fizyczną, społeczną i emocjonalną.
Zadaniem rodziców jest rozumienie trudności, z jakimi boryka się dziecko, wspieranie go we wszystkich trudnych sytuacjach i kontynuowanie ćwiczeń w domu. Nie wolno dziecka obciążać odpowiedzialnością za zaistniałą sytuację, ono w niczym tutaj nie zawiniło. To co rodzice mogą zrobić dla dziecka to zauważanie nawet drobnych sukcesów, chwalenie, nagradzanie i zachęcanie do dalszego pokonywania trudności. Dziecko nie może zostać samo ze swoimi kłopotami, a uwagi typu, gdybyś chciał, mógłbyś lepiej itp. obciążają emocjonalnie dziecko, a niczego nie rozwiązują.

Świadomi i odpowiedzialni rodzice zdobywając rzetelną wiedzę o dziecku, o jego rozwoju psychofizycznym, rozumiejąc jego potrzeby, stwarzają najlepsze warunki do pełnego rozwoju, a tym samym do podjęcia nauki szkolnej.

Opracowała: Katarzyna Wierzchowska